Stay Healthy schetst een beeld van een stad die zich de coronaregels eigen maakt.

 Het klinkt een beetje raar, maar voor een kunstenaar die de openbare ruimte en het menselijke gedrag aldaar als laboratorium beschouwt, moeten de coronacrisis en de bijbehorende sociale maatregelen een soort continu straatfeestje zijn (geweest).

Voorzichtigheid is geboden – men wil Paulien Oltheten tegen de achtergrond van al die ellende geen woorden in de mond leggen – maar kijk naar haar laatste film, Stay Healthy en je ziet plezier. Ineens was Amsterdam gevuld met mensen die zich de nieuwe gedragsregels probeerden eigen te maken en dat leverde een boel fris studiemateriaal op.

Alsof ze op safari gaat, zo besluipt Oltheten haar prooien: twee oudere dames op een bankje bijvoorbeeld, die op ruime afstandvan elkaar zitten te beppen en die opspringen encachteruitdeinzen wanneer ze de kunstenaar met haar camera zien naderen. ‘O, u staat op vanwege…’, vraagt Oltheten onschuldig. Ja,

de lockdown zijn geweest, toen alles nog onwennig was en menigeen zich strikt aan de voorschriften hield. Maar wacht even. Wie nog nooit eerder werk van Oltheten zag, doet er goed aan bij een andere film te beginnen. In het Nederlands Fotomuseum (in het voormalige LPII: ruim 1800 m2 nieuwe tentoonstellingsruimte, waar voorlopig het café en de museumwinkel zijn gevestigd) zijn er op dit moment drie te zien: naast Stay Healthy (2020), gemaakt in opdracht van Taak, een stichting voor nieuwe vormen van kunst in het publieke domein, zijn dat Kapitalism (2016) en Meanwhile I’m doing exercise (2017). Vooral die laatste, onlangs met behulp van de Fotomuseum Collectors Council (particuliere bijdragen) door het museum aangekocht, is een typische Oltheten.

Op reis door Albanië, Macedonië, Griekenland, Servië, Hongarije, Oostenrijk en Duitsland en tegen de achtergrond van antikapitalistische protesten, focust de kunstenaar, zoals ze vanaf het begin heeft gedaan, op de kleine dingen. Een man met een ronde tent op zijn rug, een vrouw met een hoelahoep, mensen die zich bukken om onder een gespannen touw door te lopen, een vrouw die een boek over de zee leest (The Sea van John Banville) terwijl ze naast de zee zit – veel spannender wordt het niet, maar Oltheten weet die kleine, antropologische observaties middels foto’s en korte video- en geluidsfragmenten zo met elkaar te verweven, dat ze poëtisch prachtig op elkaar aansluiten en tegelijk iets zeggen over het menselijk bestaan.

Wat precies? Dat het belang ervan zich vaak juist openbaart in de kleine, banale, alledaagse gedragingen en gewoonten. En dat het wezen van een mens zich misschien wel meer manifesteert in de manier waarop iemand onbewust gebruik maakt van een  parkbankje dan in zijn politieke voorkeur – zoiets.

Veelzeggend is Olthetens observatie van een priester, die langs de zee loopt te telefoneren. Je hoort haar aan een reisgenoot vertellen waarom die man zo bijzonder was: omdat hij een belangrijk spiritueel gesprek aan het voeren was en tegelijkertijd, zo zei hij, aan lichaamsbeweging deed. ‘Meanwhile I’m doing exercise’ – het leven is een aaneenschakeling van wonderschone, arbitraire bewegingen, en Paulien Oltheten is hun chroniqueur, zonder wie ze jammerlijk onopgemerkt zouden blijven.

Ze maakt geen documentaire, benadrukt ze steeds, in de gesprekjes die ze heeft met de mensen die ze vastlegt en die haar vragen wat ze aan het doen is. Ze maakt kúnst. Toch komt die laatste film, Stay Healthy, eerder in de buurt van een aflevering van Man Bijt Hond. Behalve de twee kletsende dames op het bankje zijn er nog vijftien andere hoofdstukjes waarin Oltheten expliciet contact zoekt met de mensen (van ‘normaal’ tot paradijsvogel) wier opmerkenswaardige corona-gedrag ze filmt. Het werk is minder poëtisch dan gewoonlijk, maar tijdens het kijken en het gniffelen om haar quasi-onnozele, onbevooroordeelde manier van vragen stellen dacht ik ineens: zou Paulien Oltheten misschien de nieuwe, vrouwelijke Frans Bromet zijn? Wie weet welke kant dit opgaat.

Paulien Oltheten: Stay Healthy. T/m 30/08 in het Nederlands Fotomuseum,

Rotterdam. ★★★★☆

PARKBANK

In de korte video Kapitalism richt Paulien Oltheten haar camera op een geliefd onderwerp: een houten parkbankje. Op dit Griekse exemplaar staat met zwarte verfletters ʻKAPITALISM’ geschreven. Het blijkt het lievelingsbankje van drie Griekse heren op leeftijd te zijn, die het om beurten gebruiken voor hun stramme ochtendgymnastiek. Een politieke boodschap? Misschien. Misschien ook niet. Zowel de Grieken als Oltheten spreken zich niet uit en dat maakt het des te mooier.